मूलभूत हक्क 
१] राज्यघटनेच्या भाग ३ मध्ये कलम १२ ते ३५ मध्ये समाविष्ट . 
२] भाग ३ हा भारताचा मॅग्ना कार्टा म्हणून ओळखला जातो. 

                                             
अ]  समतेचा हक्क (कलम १४ ते १८.)
कलम                                                   विषय

 १४.                        कायद्यापुढे समानता व सामान संरक्षण . 
१५.                        धर्म,वंश, जात, लिंग, जन्म ठिकाणावरुन भेदभाव                                      नाही.
१६.                         नोकऱ्यांची सामान संधी. 
१७.                        अस्पृश्यता निवारण व आचरणावर बंदी. 
१८.                         पदव्या रद्द . 

 आ] स्वातंत्र्याचा हक्क (कलम १९ ते २२) 

 १९.                        ६ स्वातंत्रे - भाषण व अभिव्यक्ती,सभा,संस्था/संघटना                                  स्थापने,मुक्त संचार,वास्तव्य,व्यवसाय. 
२०.                        दोषी ठरवण्यासंबंधित संरक्षण. 
२१.                        जीविताचे व व्यक्तिगत स्वातंत्र्याचे संरक्षण 
२१ A                      प्राथमिक शिक्षणाचा हक्क. 
२२.                        अटक व स्थानबद्ध विरुद्ध संरक्षण. 

 इ ] शोषणविरुद्ध हक्क:(क२३ -२४)
२३.                        मानवी व्यापार व वेठबिगारी बंदी. 
२४.                        बालकाना कारखान्यात कामावर बंदी. 
ई]  धार्मिक स्वातंत्र्य (कलम २५ ते २८ )

 २५.                         सदसदविवेकबुद्धी , धर्माचे पालन ,आचरण, प्रचार. 
२६.                         धार्मिक व्यवहारांच्या व्यवस्थापनाचे स्वातंत्र्य. 
२७.                         धर्मविकासासाठी कर न देण्याचे स्वातंत्र्य 
२८.                          धार्मिक शिक्षणात सहभागी न होण्याचे स्वातंत्र्य. 
उ]  सांस्कृतिक व् शैक्षणिक हक्क :(कलम २९ ते ३०)

 २९.                          अल्पसंख्यंकाची भाषा , लिपी,संस्कृतीचे संरक्षण. 
३०.                           अल्पसंख्यंकाना शैक्षणिक संस्था स्थापन व्                                                चालवण्याचा हक्क।

 ऊ]   घटनात्मक उपाययोजना (कलम ३२ )

 ३२.                           मुलभुत हक्कांच्या अमलबजावणीसाठी s.c. त                                          जाण्याचा हक्क  १- बंदी प्रत्यक्षीकरण,२-                                                  परमादेश,३- प्रतिषेध,४- उत्प्रेक्षण,५-                                                        अधिकारपृच्छा.  हे अधिकार पारित करून घेण्याचा                                  अधिकार. 
** समतेच्या तत्वासंबंधी अपवाद :-
१] राष्ट्रपती व उपराष्ट्रपती व इतर महत्वाच्या व्यक्तींना संरक्षण (कलम ३६१). 
२] खऱ्या अहवाल प्रसिद्धी बाबत कोणासही न्यायालयात खटला दाखल करता येत नाही (क ३६१ a )
३] संसद/संसद समितीत केलेल्या मतदानाविरुद्ध/वक्तव्यया या बाबत संसद सदस्यांविरुद्ध खटला दाखल करू शकत नाही (क १०५)
४] कलम ३१ C , कलम १४  आहे. कलम ३१ C प्रवेश करते, तेव्हा कलम १४ बाहेर जाते. 
** कलम १५ ला अपवाद : राज्य महिला व बालकांसाठी आणि अनु. जाती व अनु. जमातीसाठी विशेष तरतूद करू शकते. 

 ** ८६ वि घ. दु. २००२ :- कलम २१ a चा मूलभूत हक्कात समावेश. कलम ५१ A  मध्ये  नवीन मूलभूत कर्तव्याचा समावेश. 

 ** कलम १४ मध्ये मांडलेले ' कायद्याचे राज्य' हे घटनेचे मूलभूत वैशिष्ट्ये आहे.  - S C 

 ** कलम ३२ SC साठी तर कलम २२६ HC साठी . rits बजावणे. 
रिट्स चे प्रकार :

 १. बंदी प्रात्यक्षिकरण (हेबियस कॉर्पस ) - शरीर ताब्यात घेणे. 
२. परमादेश (मँडमस) - आम्ही आज्ञा देतो. 
३. प्रतिषेध (प्रोहीबेशन) - बंदी घालणे, कनिष्ठ न्यायालयाने अधिकार क्षेत्राबाहेर काम करू नये. 
४. उत्प्रेक्षण (सर्शीवोररी) - आम्ही माहिती मागतो. 
५. अधिकार पृच्छा (को-वारंटो) - आपण हे कोणत्या अधिकारात करीत आहात. 

 ** सैन्य दले आणि मूलभूत हक्क :

 १. कलम ३३ नुसार - सैन्य दले , निमलष्करी दले, पोलीस गुप्तता विभाग, यांचे हक्क सीमित किंवा रद्द करण्याचा अधिकार संसदेला . 
२. कलम ३४ - एखाद्या क्षेत्रात लष्करी कायदा लागू असेल तर मूलभूत अधिकारांवर मर्यादा. 
३. कलम ३५ - विशिष्ट मूलभूत अधिकारांची अंमलबजावणी करण्याचे अधिकार फक्त संसदेला . 

 ** मालमत्तेचं हक्क - ४४ वि घ. दु. १९७८ नुसार भाग १२ मध्ये मालमत्तेचं हक्क शीर्षकाखाली नवीन कलम ३०० A चा समावेश. 

 ** केशवानंद भरती खटला - पहिल्यांदाच मूलभूत संकल्पना किंवा मूभूत वैशिष्ट्ये हे तत्व SC ने मांडले. 

 ** भाग ३ बाहेरील हक्क **

 १. भाग १२ कलम २६५ - कायद्याच्या अधिकाराशिवाय कर आकारणी नाही. 
२. भाग १२ कलम ३०० A -  कायद्याच्या अधिकाराशिवाय कोणाचीही मालमत्ता हिरावून घेतली जाणार नाही. 
३.  भाग १३ कलम ३०१ - मुक्तपणे व्यापार, वाणिज्य अंतर्गत व्यवहार. 

 ४. भाग १५ कलम ३२६ - निवडणूक प्रौढ मताधिकारावर आधारित. 
** कलम ३२ हे घटनेचा आत्मा आहे. - डॉ. आंबेडकर.